Subjonctif – tryb w języku francuskim

Czym jest tryb subjonctif?

W gramatyce francuskiej tryb subjonctif (tryb łączący) bywa wyzwaniem, głównie dlatego, że nie ma on bezpośredniego odpowiednika w języku polskim. Jego rolą jest wyrażanie subiektywności, w odróżnieniu od trybu oznajmującego (indicatif), który służy do opisywania faktów, pewników i realnych zdarzeń.

Subjonctif przenosi nas w świat zjawisk niepewnych, możliwych, hipotetycznych, a także tych nacechowanych emocjami. Używamy go do wyrażania szerokiej gamy uczuć, myśli i postaw, takich jak:

• Pragnienia i życzenia: Je veux que tu viennes. (Chcę, żebyś przyszedł).

• Wątpliwości i niepewność: Je doute qu’il le sache. (Wątpię, że on to wie).

• Emocje (radość, smutek, strach): Je suis content que vous soyez là. (Cieszę się, że tu jesteście).

• Konieczność i obowiązek: Il faut que nous partions. (Musimy wyjechać).

• Rozkazy i rady: Le médecin ordonne qu’elle reste au lit. (Lekarz nakazuje, żeby została w łóżku).

Subjonctif pojawia się najczęściej w zdaniach podrzędnych, które wprowadza spójnik que (że). To właśnie czasownik lub wyrażenie w zdaniu nadrzędnym „wymusza” jego użycie. Opanowanie tego trybu jest niezbędne do osiągnięcia płynności w języku francuskim, choć wymaga zarówno znajomości zasad, jak i językowej intuicji.

Kiedy używać trybu subjonctif?

Użycie trybu subjonctif zależy od znaczenia zdania nadrzędnego, które działa jak sygnał. Jeśli wyraża ono subiektywną postawę (życzenie, emocję, wątpliwość, konieczność), to w zdaniu podrzędnym ze spójnikiem que sięgamy po subjonctif. Tryb ten opisuje bowiem nie fakt, lecz stosunek mówiącego do niego.

Ważna zasada: subjonctif stosujemy tylko wtedy, gdy podmioty w zdaniu nadrzędnym i podrzędnym są różne. Jeśli podmiot jest ten sam, zamiast konstrukcji z que i subjonctif używamy bezokolicznika. Porównaj:

• Je veuxque tu partes. (Dwa różne podmioty: je oraz tu -> subjonctif)

• Je veuxpartir. (Jeden podmiot: je -> bezokolicznik)

Zapamiętanie tej reguły pozwala uniknąć typowych błędów. Sprawia ono, że wybór właściwej konstrukcji staje się znacznie bardziej intuicyjny.

Czasowniki nieregularne w subjonctif

Chociaż ogólna zasada tworzenia form subjonctif jest prosta, wiele podstawowych czasowników ma nieregularną odmianę, której trzeba nauczyć się na pamięć. Na szczęście są to na tyle powszechne słowa, że ich formy z czasem same wchodzą w krew.

Absolutną podstawą są czasowniki posiłkowe être (być) i avoir (mieć). Ich znajomość jest niezbędna, ponieważ to na nich opiera się również czas przeszły subjonctif passé.

• Être (być)

que je sois

que tu sois

qu’il/elle/on soit

que nous soyons

que vous soyez

qu’ils/elles soient

Przykład: Il faut que tusois plus patient. (Musisz być bardziej cierpliwy.)

• Avoir (mieć)

que j’aie

que tu aies

qu’il/elle/on ait

que nous ayons

que vous ayez

qu’ils/elles aient

Przykład: Je doute qu’elleait le temps. (Wątpię, że ona ma czas.)

Oprócz nich warto opanować formy kilku innych, niezwykle popularnych czasowników. Oto najważniejsze z nich:

• Aller (iść, jechać): que j’aille, que tu ailles, qu’il aille, que nous allions, que vous alliez, qu’ils aillent.

• Faire (robić): que je fasse, que tu fasses, qu’il fasse, que nous fassions, que vous fassiez, qu’ils fassent.

• Pouvoir (móc): que je puisse, que tu puisses, qu’il puisse, que nous puissions, que vous puissiez, qu’ils puissent.

• Savoir (wiedzieć): que je sache, que tu saches, qu’il sache, que nous sachions, que vous sachiez, qu’ils sachent.

• Vouloir (chcieć): que je veuille, que tu veuilles, qu’il veuille, que nous voulions, que vous vouliez, qu’ils veuillent.

Warto zauważyć, że w przypadku czasowników aller, vouloir czy savoir formy dla nous i vous często przypominają odmianę w czasie imparfait.

Jak konjugować subjonctif?

W przeciwieństwie do omówionych wyjątków większość francuskich czasowników tworzy formy subjonctif w sposób regularny i przewidywalny, a prosta zasada pozwala poprawnie odmienić niemal każdy z nich.

Podstawą jest znajomość odmiany w czasie teraźniejszym (indicatif présent). To właśnie na niej, a konkretnie na dwóch różnych tematach (rdzeniach), bazuje koniugacja w subjonctif présent.

Oto schemat tworzenia form subjonctif krok po kroku:

1. Znajdź temat dla 1., 2. i 3. osoby liczby pojedynczej oraz 3. osoby liczby mnogiej. Weź formę czasownika dla 3. osoby liczby mnogiej (ils/elles) w czasie teraźniejszym i odrzuć końcówkę-ent. Otrzymany w ten sposób rdzeń to szukany temat.

Przykład: czasownikparler (mówić) → ils/elles parlent → temat: parl-

1. Znajdź temat dla 1. i 2. osoby liczby mnogiej. Weź formę czasownika dla 1. osoby liczby mnogiej (nous) w czasie teraźniejszym i odrzuć końcówkę-ons.

Przykład: czasownikfinir (kończyć) → nous finissons → temat: finiss-

1. Dodaj odpowiednie końcówki. Do uzyskanych w ten sposób tematów wystarczy już tylko dodać charakterystyczne końcówki trybu subjonctif.

Końcówki dla trybu subjonctif présent to:

• je: -e

• tu: -es

• il/elle/on: -e

• nous: -ions

• vous: -iez

• ils/elles: -ent

Zobaczmy, jak ta zasada działa w praktyce na przykładzie czasownika parler (mówić):

• Temat z „ils parlent” to parl-.

• Temat z „nous parlons” to również parl-.

W tym przypadku oba tematy są identyczne, więc odmiana jest bardzo prosta:

• que je parle

• que tu parles

• qu’il parle

• que nous parlions

• que vous parliez

• qu’ils parlent

A co w przypadku czasownika, który ma dwa różne tematy w czasie teraźniejszym, jak np. boire (pić)?

• Temat z „ils boivent” to boiv-.

• Temat z „nous buvons” to buv-.

Odmiana będzie wyglądać następująco:

• que je boive

• que tu boives

• qu’il boive

• que nous buvions

• que vous buviez

• qu’ils boivent

Ta metoda, choć wymaga znajomości odmiany w czasie teraźniejszym, jest bardzo skuteczna i sprawdza się przy zdecydowanej większości francuskich czasowników. Dzięki niej nie trzeba uczyć się na pamięć setek form – wystarczy opanować jeden uniwersalny schemat.

Wyrażenia wyzwalające subjonctif

Oprócz samych form czasowników, aby swobodnie posługiwać się trybem subjonctif, trzeba wiedzieć, kiedy go używać. Jego użycie nie jest bowiem przypadkowe – „wyzwalają” je konkretne wyrażenia, które wprowadzają element subiektywności, niepewności lub emocji.

Aby ułatwić naukę, poniższe wyrażenia wyzwalające subjonctif podzieliliśmy na logiczne grupy tematyczne.

Wola, życzenie, rozkaz i konieczność

Ta grupa wyrażeń obejmuje sytuacje, w których chcemy wpłynąć na rzeczywistość lub działania innych. Używamy ich, by wyrazić chęć, pragnienie, żądanie, prośbę lub podkreślić, że coś jest konieczne.

• vouloir que – chcieć, żeby: Je veux que tuviennes avec nous. (Chcę, żebyś poszedł z nami).

• exiger que – żądać, żeby: Le professeur exige que nousfassions nos devoirs. (Nauczyciel żąda, żebyśmy odrobili zadania domowe).

• demander que – prosić, żeby: Je demande que voussoyez silencieux. (Proszę, żebyście byli cicho).

• il faut que – trzeba, żeby: Il faut que j’aille chez le médecin. (Muszę iść do lekarza).

• il est nécessaire que – jest konieczne, żeby: Il est nécessaire que voussachiez la vérité. (Jest konieczne, żebyście znali prawdę).

Uczucia i emocje

Gdy mówimy o swoich uczuciach – radości, smutku, strachu czy żalu – w odniesieniu do działań innej osoby lub konkretnej sytuacji, również sięgamy po subjonctif. Podkreśla on nasz subiektywny odbiór zdarzeń.

• être content(e) que – cieszyć się, że: Je suis content que tuaies réussi ton examen. (Cieszę się, że zdałeś egzamin).

• être triste que – być smutnym, że: Elle est triste que son amiparte. (Jest jej smutno, że jej przyjaciel wyjeżdża).

• avoir peur que – bać się, że: J’ai peur qu’il nepleuve demain. (Boję się, że jutro będzie padać).

• regretter que – żałować, że: Nous regrettons que vous nepuissiez pas venir. (Żałujemy, że nie możecie przyjść).

• c’est dommage que – szkoda, że: C’est dommage qu’ilfasse si froid. (Szkoda, że jest tak zimno).

Wątpliwość, niepewność i możliwość

Subjonctif to naturalny wybór, gdy wyrażamy wątpliwość lub mówimy o czymś, co jest jedynie możliwe, a nie pewne. Innymi słowy, jeśli w zdaniu głównym pojawia się niepewność, w zdaniu podrzędnym sięgamy po subjonctif.

• douter que – wątpić, żeby: Je doute qu’ildise la vérité. (Wątpię, żeby mówił prawdę).

• il est possible que – jest możliwe, że: Il est possible qu’ellesoit en retard. (Jest możliwe, że ona się spóźni).

• il se peut que – może się zdarzyć, że: Il se peut que nousdevions annuler le voyage. (Może się zdarzyć, że będziemy musieli odwołać podróż).

Opinia w formie przeczącej lub pytającej

To ważna, a zarazem nieco podchwytliwa zasada. Czasowniki wyrażające opinię, takie jak penser (myśleć ), czy croire (wierzyć, sądzić), w formie twierdzącej wymagają trybu oznajmującego (indicatif), ponieważ komunikują pewność mówiącego.

• Forma twierdząca (pewność → indicatif): Je pense que tuas raison. (Myślę, że masz rację).

• Forma przecząca (wątpliwość → subjonctif): Je ne pense pas que tuaies raison. (Nie sądzę, żebyś miał rację).

• Forma pytająca (wątpliwość → subjonctif): Penses-tu qu’ilvienne ce soir ? (Myślisz, że on przyjdzie dziś wieczorem?)

Zapamiętanie tych grup wyrażeń to najskuteczniejsza metoda na opanowanie użycia subjonctif. Z czasem stosowanie go staje się automatyczne, podyktowane właśnie logiką subiektywności i niepewności, którą te zwroty wprowadzają do wypowiedzi.

Kiedy nie używać trybu subjonctif?

Równie ważne, jak wiedza, kiedy używać subjonctif, jest świadomość, kiedy go unikać. Zasada jest prosta: do wyrażania pewności, faktów i obiektywnej rzeczywistości służy tryb oznajmujący (indicatif).

Główna zasada jest prosta: jeśli zdanie nadrzędne wyraża pewność, przekonanie lub stwierdza fakt, to w zdaniu podrzędnym po spójniku que używamy trybu oznajmującego (indicatif).

Doskonale ilustruje to przykład z czasownikiem penser:

• Wyrażenie pewności → Indicatif:

Je pense que tuas raison. (Myślę, że masz rację).

Je suis sûr qu’ilviendra demain. (Jestem pewien, że on przyjdzie jutro).

Je vois que vousavez compris. (Widzę, że zrozumieliście).

• Wyrażenie niepewności/wątpliwości → Subjonctif:

Je ne pense pas que tuaies raison. (Nie sądzę, żebyś miał rację).

Je ne suis pas sûr qu’ilvienne demain. (Nie jestem pewien, czy on przyjdzie jutro).

Trybu subjonctif nie użyjemy więc po takich wyrażeniach jak:

• penser que – myśleć, że

• croire que – wierzyć, że

• trouver que – uważać, że

• être sûr(e) que – być pewnym, że

• être certain(e) que – być pewnym, że

• voir que – widzieć, że

• constater que – stwierdzać, że

• il est évident que – jest oczywiste, że

Najważniejsza jest intencja mówiącego. Jeśli przedstawiasz coś jako fakt, pewnik lub własne, ugruntowane przekonanie – wybierz indicatif. Jeśli natomiast w grę wchodzą emocje, życzenia, wątpliwości czy konieczność – sięgnij po subjonctif.